ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਰੇਲ ਦਾ ਇਤਹਾਸ- ਕਿਹੜੀ ਲਾਈਨ ਕਦੋਂ ਵਿਛੀ

HISTORY OF RAILWAYS IN PUNJAB

Which Track Laid When? 

ਸੰਨ 1971 ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਜਦੋਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਾਲਾ ਰੇਲ-ਪੁੱਲ ਫਨਾ ਕੀਤਾ, ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਸਾਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ- ਜੱਸੜ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਪੈਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬੜੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਤਹਿਤ ਦੱਸਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਕਹਿਣਾ, ਜਦੋਂ ਰਾਵੀ ਤੇ ਪੁਲ ਬੱਝ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕੋਠੀ ਗਾਲੀ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਰੇਨ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਥੱਲੇ ਗਈ ਤਾਂ ਇਕ ਲੋਹੇ ਦੀ ਪੇਟੀ ਮਿਲੀ। ਠੇਕੇਦਾਰ ਚੁੱਪ ਚੁਪੀਤੇ ਉਹ ਪੇਟੀ ਲੈ ਕੇ ਲਹੌਰ ਖਿਸਕ ਗਿਆ। ਪੁੱਲ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਫੌਲਾਦ ਦਾ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਓਤੋਂ ਰੇਲ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਥੱਲੇ ਸੜਕ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਫਿਰ ਮੈਂ ਫੋਲਾ ਫੋਲਾਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪਤਾ ਲਗੇ ਕਿ ਇਹ ਲਾਈਨ ਕਦੋਂ ਪਈ ਸੀ। ਸੋਚਿਆ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬਾਕੀ ਲਾਈਨਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵੀਰਾਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸੁਕਤਾ ਹੋਵੇਗੀ ਹੀ। ਸੋ ਪੜੋ

 

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਉਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਪਿਛੇ ਬਿਆਨ ਦਿਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ ਜੋ ਟੈਕਸ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਾਰਾ ਕੇਂਦਰ ਹੀ ਹੜੱਪ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ 100 ਰੁਪਏ ਵਿਚੋਂ ਸਿਰਫ 86 ਪੈਸੇ ਹੀ ਮੋੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਪਣਾ ਖਰਚਾ ਕੱਢਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਫਿਰ ਸ਼ਰਾਬ ਤੋਂ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਐਕਸਾਈਜ ਆਦਿ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਮਿਲਟ੍ਰੀ ਅਫਸਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਡੀ ਆਈ ਜੀ ਨੂੰ
ਦੱਸ ਰਹੇ ਨੇ ਕਿੰਨਾ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿਚ ਪੁਲ ਤੋੜਨਾ ਪਿਆ

 ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਿਵਾਸੀ ਇਕ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਬੌਬੀ ਸਿੰਘ ਬਾਂਸਲ ਨੇ ਪਿਛੇ ਜਿਹੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਲੈਕਚਰ ਦੌਰਾਨ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ। ਹੋਰ ਤੇ ਹੋਰ ਇਹ ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੜਾਈ ਪੱਖੋ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਸੀ। ਅੱਜ  ਇਹ ਗਲ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਤੁਸੀ ਮੇਰੇ ਤੇ ਹੱਸੋਗੇ ਪਰ ਜੇ ਫਿਰ ਵੀ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਤਾਂ 1881 ਵਿਚ ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨੇਲਿਸਟ ਵਿਦਵਾਨ ਜੀ ਡਬਲਯੂ ਲਿਟਨੇਰ ਦੀ ਲਿਖੀ ਕਿਤਾਬ ਵੇਖ ਲਓ।

ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਓਦੋਂ ਗੋਰਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਆਉਦਾ ਸੀ ਪਰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਜੀਂਦਾ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਪਨਾ ਪੂਰਾ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ।

ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ ਕਿ ਗੋਰਿਆਂ ਨੇ ਅੰਦਰੋ ਭੰਨ ਤੋੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਅੱਜ ਗੱਲ ਨੰਗੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਡੋਗਰਿਆਂ, ਤੇਜ ਸਿੰਘ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਜਿਹਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਂਜ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਚਾਹੇ ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਹਿੰਦੂ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਗੋਰਿਆਂ ਕੋਲੋ ਨਹੀ ਸੀ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ।

ਜਦੋਂ ਫਿਰ 1849 ‘ਚ ਗੋਰਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਕਬਜਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹਰਬੇ ਵਰਤੇ। ਉਨਾਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਭਾਪ ਲਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਨਵੀ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਰਹੇ ਨੇ। ਗੋਰਿਆਂ ਨੇ ਬਾਕੀ ਦਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਛੱਡ ਝੱਟ ਟੈਕਲੋਜੀਕਲ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਪੰਜਾਬ ਵਲ ਮੋੜ ਦਿਤਾ। ਪੜ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋਵੋਗੇ ਕਿ ਗੋਰੇ ਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਰੇਲ 16 ਅਪਰੈਲ 1853 ਨੂੰ ਬੰਬੇ ਤੋਂ ਠਾਣੇ ਤਕ ਚਲੀ ਸੀ। ਪਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਹੌਰ ਨੂੰ 1861 ਵਿਚ ਹੀ ਜੋੜ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਾਕੀ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਰੇਲ ਕੁਝ ਬਾਦ ਵਿਚ ਹੀ ਗਈ।

ਖੈਰ ਜੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਛੱਡੋ ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਪੜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਕਦੋਂ ਵਿਛੀ ਭਾਵ ਕਦੋਂ ਉਹਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਹੋਇਆ ਮਤਲਬ ਕਦੋਂ ਘੁੰਡ ਚੁੱਕਾਈ ਹੋਈ ।

HISTORY OF RAILWAYS IN PUNJAB

Sl. No.	From	To	Date of Inauguration (or construction period if available)
1.	Amritsar	Lahore	1861
2.	Amritsar	Ambala Cant	1862-1870
3.	Ambala Cantt.	Ludhiana	21-10-1869
4.	Jalandhar Cantt.	Beas	15-11-1869
5.	Jalandhar Cantt.	Ludhiana	1870
6.	Rajpura	Patiala	1-11-1884
7.	Patiala	Bathinda	13-10-1889
8.	Amritsar	Dinanagar	1-1-1884
9.	Dinanagar	Pathankot	18-6-1884
10.	Jammu	Sialkot (Pak)	15-3-1890
11.	Bathinda	Raiwind (Pak)	15-4-1883  to 1899
12.	Raiwind	Hussainiwala	15-4-1883  to 15-12-1883
13.	Ferozpur Cantt	Ferozpur City	1-10-1888
14.	Firozpur City	Hussainiwala	1-10-1892
15.	Delhi	Ambala	1-3-1891
16.	Ambala	Kalka	1-3-1891
17.	Narwana	Kaithal	1-2-1899
18.	Kaithal	Kurukshetra	1-12-1910
19.	Ludhiana	Jakhal	1-1-1901
20.	Kalka	Simla	1903
21.	Ludhiana	Firozpur Cantt.	1905
22.	Firozpur	McLoed Ganj Rd. (Pak)	1906
23.	Amritsar	Patti	1906
24.	Patti	Kasur (Pak)	1910
25.	Jalandhar	Kapurthala	23-6-1912
26.	Kapurthala	Firozpur	11-8-1912
27.	Phillaur	Lohian Khas	1913
28.	Jalandhar City	Mukerian	1915
29.	Phagwara	Rahon	1915
30.	Jakhal	Hissar	1915
31.	Jind	Panipat	1916
32.	Batala	Qadian	1928
33.	Verka	Dera Baba Nanak	1929 (2 years)

..